واکاوی تطبیقی تصویرگری‌های رباعیات منسوب به حکیم خیام

عمده شهرت جهانی حکیم خیام را باید در ترجمۀ انگلیسی نسبتاً آزاد ادوارد فیتزجرالد از رباعیات منسوب به او دانست. در پی ترجمۀ فیتزجرالد طیف گوناگونی از هنرمندان تصویرگر در صدد بازنمایی رباعیات بر آمدند. در غرب، رغبت خاصی در هنرمندان تصویرگر برای بازنمایی رباعیات پدید آمد که از تصویرگری‌های هنرمند آمریکایی، الیهو وِدِر آغاز شد. البته تاریخ نخستین تصویرگری رباعیات به سال 826 ق. باز می‌گردد که مربوط می‌شود به نسخۀ خطی محفوظ. پاره‌ای از هنرمندان در تصویرگری خویش، بعضاً روح کلی یک رباعی را محور کار خود قرار داده‌اند و پاره‌ای در بازنمایی خود بر یک یا چندین واژه از ابیات متمرکز گشته‌اند. برخی به بازنمایی معنای ظاهری ابیات پرداخته‌اند و برخی رویکردی نمادین‌تر اتخاذ کرده‌اند. پژوهش پیش رو، به واکاوی تطبیقی تصویرگری‌های رباعیات- بر اساس سه رباعی با ترجمۀ انگلیسی ادوارد فیتزجرالد- می‌پردازد و هدف اصلی آن، واکاوی چگونگی بازنمایی مفاهیم مهم رباعیات منسوب به حکیم خیام در آثار مصوّر تنی چند از هنرمندان و واکاوی تأثیر مکتب‌های هنری، محیط فرهنگی و سنّت زیبایی‌شناختی بر آفرینش این آثار است. این تصویرگران به‌ویژه هنرمندان متقدم‌تر، در بازنمایی و تصویرگری خود از رباعیات، گاه مستقل عمل کرده‌اند. سنّت فرهنگی و نمادسازی‌های مبتنی بر سنت فرهنگی و هنری غربی، در خلق این آثار بی‌تأثیر نبوده است و نیز تصویرگری‌های غربیان از رباعیات حکیم خیام را می‌توان نقطه تلاقی فرهنگ‌های شرق و غرب دانست.